شهر ساری از جمله شهرهای باستانی استان مازندران است. در نقشه های جغرافیایی زمان هخامنشیان تنها یک شهر در کنار دریای خزر مشاهده می شود و نام آن زادکارتا است ومکان تاریخی شهر زادکارتا دقیقاً با جایگاه کنونی ساری همخوانی دارد.
گرچه برخی محققین بنیاد شهر ساری را از اقدامات فرخان بزرگ می دانند، ولی با مرور تاریخ مازندران می توان باور داشت که ساری کنونی بر روی لایه های شهری ساخته شده که از قرون ماقبل از اسلام مرکز ایالت شمالی ایران بوده است. ساری پایتخت فرمانفرمایان آل طاهر و پادشاهان آل علی بن حسن و محمد زید در قرن سوم و تا سال 635 هجری هم مرکز آل باوند بود.
دیوارهای ساری در سال 179 هجری به وسیله عبدالملک بن مقفع مرمت شد. شهر ساری را روسها در سال 298هجری قمری آتش زدند و در سال 325 هجری قمری شهر از سیل آسیب سخت دید به طوریکه مردم آن مجبور شدند به کوهها پناه ببرند. ساری در قرن هفتم هجری توسط مغولان صدمه بسار دید بطوریکه وقتی حمد ا.. مستوفی در مورد این شهر می نوشت این شهر تقریباً ویرانه بود. در سال 769 هجری تا 777 هجری قمری سیدکمال الدین قوام الدین مرعشی دیواری دور شهر ساخت و آنرا با خندقی عمیق محصور کرد. و در درون دیوار قله ای و قصری بر پا ساخت و شهر را دوباره بنا کرد. در سنه 795 هجری قمری لشکر امیر تیمور شهر را غارت کردند و فاتح مزبور به قتل عام اهالی فرمان داد و شهر در دوره حاکم جدید که جمشید بن قارن غوری نام داشت از لطمه بهبود یافت و پایتخت مازندران باقی ماند.
بنابراین ساری از جمله شهرهایی بوده که از دوران بسیار طولانی مسکون بوده و مرکز هسته اولیه شهر ساری بافت قدیم شهر بوده است.
عوامل موثر بر شکل گیری منطقه تاریخی:
یکی از ویژگیهای شهر پویایی آن می باشد. یعنی هیچگاه شکل تمام شده ای برای شهر نمی توان تعریف کرد. زیرا شهر در فرایند توسعه برای انطباق خود با شرایط محیطی اقتصادی و …… همواره در حال دگرگون شدن می باشد. با این حال می توان مقاطعی از تاریخ شکل گیری شهر را که دارای پایداری نسبی می باشد تعریف نمود.شهر تاریخی ساری از قدیمیترین روزهای پیدایش خود به عنوان مرکز ایالت شناخته شده است. انتخاب جایگاه آن از طرفی به سبب موقعیت جغرافیایی – سیاسی یعنی مرکزیت آن نسبت به بقیه زیر حوزه های حکومتی بوده و از طرفی دیگر شرایط طبیعی مساعد از جمله همجواری با رودخانه تجن و حاصلخیزی جلگه های میان کوه البرز و دریای مازندران فرصت مناسبی را برای بنای شهر ایجاد نموده است.
ساختار الگوی اولیه شهر نیز متکی بر عوامل ذکر شده یعنی ضرورت دسترسی به زیر حوزه های حکومتی در شرق و غرب و کرانه های البرز و دریای مازندران دو محور متقاطع ارتباطی اصلی شکل می گیرد و کانون اصلی فعالیتهای شهر در محل تقاطع بوجود می آید. با تشکیل شهر – قلعه فئودالی ( قرن هشتم هجری ) چهار دروازه شهر، دروازه بابل ، دروازه گرگان، دروازه دریا و دروازه کهستان نیز برپا می شود
منبع : http://www.urbanism85.com/
